Opis panoramy

---

Początki Jaworzyny sięgają XVIII wieku. W 1759 na jej obecnym terenie rodzina Horváth uruchomiła hutę żelaza. Pracowali w niej sezonowi pracownicy z niedalekiego Jurgowa, innych rejonów Spisza, Moraw, Śląska, a nawet z Czech. Wokół huty utworzyła się niewielka osada, która zaczęła podupadać w II połowie XIX wieku – wyczerpały się złoża rudy, a w Zakopanem otwarto konkurencyjną hutę. Nowi właściciele – rodzina Solomonowców – postanowiła otworzyć we wsi fabrykę papy. W 1879 Jaworzynę kupił pruski junkier Christian Kraft Fürst von Hohenlohe-Öhringen. Wtedy na dobre powstała tutaj wioska, a właściciel zainwestował pieniądze w odbudowę miejscowych lasów, zdewastowanych wycinkami oraz pasterstwem i założył hodowlę zwierząt. Teren był niedostępny dla pasterzy, drwali i turystów i strzeżony przed nieproszonymi gośćmi. Pod koniec XIX wieku książę Hohenlohe-Öhringen postawił drewniany katolicki kościółek św. Anny (mimo że sam był ewangelikiem). Zmarł w 1926 i został pochowany zgodnie ze swoją wolą na miejscowym cmentarzu. Majątek odziedziczył jego bratanek August, ale w 1936 sprzedał go państwu.

W okresie międzywojennym miejscowość zasłynęła głównie jako teren sporu pomiędzy Polską a Czechosłowacją. Po utracie kontroli tych terenów przez Węgry w listopadzie 1918 do Jaworzyny wkroczyło polskie wojsko, a później polska administracja. W styczniu 1919 Jaworzynę zajęły wojska czechosłowackie i administracja tego państwa, a wobec braku porozumienia pomiędzy Warszawą a Pragą zdecydowano o przeprowadzeniu plebiscytu na Spiszu, zaś sporny teren obsadziły wojska francuskie. Ostatecznie do plebiscytu nie doszło (Polska poszła na ustępstwa, gdyż toczyła się wówczas wojna z bolszewikami), a Rada Ambasadorów zdecydowała, że większość Spiszu przypadnie Czechosłowacji. Polska próbowała jeszcze zmienić wynik decyzji odnośnie Jaworzyny Spiskiej i miejscowości Zdziar, ale Liga Narodów w 1924 pozostawiła je w granicach Czechosłowacji. Jaworzyna straciła na tym gospodarczo, gdyż tereny przyłączone do Polski i oddzielone granicą były powiązane z nią ekonomicznie.

W 1938, wykorzystując osłabienie Czechosłowacji, Polska wystosowała ultimatum, w którym przedstawiła swoje żądania terytorialne wobec autonomicznej Słowacji. Ostatecznie po okresie drobnych starć zbrojnych i rokowań w grudniu 1938 Jaworzynę wraz z okolicą przyłączono do Polski. Niecały rok później Słowacja odzyskała wieś, a po II wojnie światowej powrócono do granicy sprzed 1938.

Od 1947 do 1992 Jaworzyna wchodziła w skład gminy Zdziar (Ždiar). Obecnie częścią gminy Jaworzyna jest osiedle Podspady (Podspády).

Miejscowość jest atrakcyjna turystycznie. Położona jest w Kotlinie Jaworzyńskiej u wylotu Doliny Jaworowej i otoczona szczytami Tatr. Do 2007 funkcjonowało obok wsi przejście graniczne Łysa Polana.