III. OBIEKTYWY

Do czego służy obiektyw

---

Fotografia jest sposobem na uporządkowanie otaczającego nas świata. Gdy fotografujemy, uwypuklamy jeden aspekt tego co odczuwamy ponad inne wybierając obiekt naszej fotografii, wyodrębniając temat i określając jaką jego część umieścić w kadrze. Poprzez dobór kompozycji, punktu widzenia i narzędzi fotograficznych nadajemy priorytety obiektom na zdjęciu i w ten sposób zwracamy na nie uwagę widza.

Bez wątpienia najważniejszymi spośród narzędzi fotograficznych jakimi możemy się posłużyć są obiektywy. Zanim przejdę do omówienia tego, jak wykorzystywać poszczególne typy obiektywów przytoczę podstawową terminologię związaną z obiektywami i omówię jak wybór obiektywu wpływa na to jak obraz będzie odbierany przez oglądającego.

Dwa najistotniejsze parametry obiektywu to ogniskowa i maksymalny otwór przysłony czyli jasność obiektywu. Ogniskowa jest odległością między środkiem optycznym obiektywu nastawionego na nieskończoność a płaszczyzną filmu. Odległość ta prawie zawsze wyrażana jest w milimetrach. W praktyce wygodniej jest posługiwać się ogniskową w odniesieniu do tego jak odwzorowuje obraz w porównaniu do pewnej normy. W fotografii małoobrazkowej taką normą jest obraz tworzony przez obiektyw o ogniskowej 50mm. Obiektywy 50mm bywają często nazywane normalnymi, choć oznacza to tylko tyle, że aparaty często bywają fabrycznie wyposażone w obiektywy o tej ogniskowej. Nic w tym obiektywie nie jest normalne w porównaniu ze sposobem postrzegania świata przez ludzi - ani pole widzenia obiektywu 50mm, ani stosunek tej ogniskowej do długości ogniskowej ludzkiego oka.

Na pewno lepszą nazwą dla obiektywu 50mm jest "standardowy" gdyż obiektywy te stały się tak powszechne w fotografii 35mm bardziej w skutek historycznego przypadku niż z jakichś racjonalnych powodów. Każdy obiektyw o ogniskowej dłuższej niż 50mm nazywamy "długim" lub "teleobiektywem", podczas gdy obiektywy o krótszej ogniskowej znane są jako "krótkie" lub "szerokokątne". Zachodzi bezpośredni związek pomiędzy ogniskową obiektywu a dwoma innymi parametrami: polem widzenia tego obiektywu i jego skalą odwzorowania. Pole widzenia mówi nam, jaki wycinek otoczenia "widzi" obiektyw z określonego miejsca. Pole widzenia zawęża się wraz ze wzrostem ogniskowej. W danym punkcie widzenia obiektyw obejmuje tym mniejszy wycinek przestrzeni im dłuższa jest jego ogniskowa. Teleobiektywy mają bardzo ograniczone pole widzenia, podczas gdy pole widzenia obiektywów szerokokątnych jest, jak to wynika z ich nazwy, bardzo szerokie.

Wraz ze zmianą pola widzenia zmienia się skala odwzorowania, czyli wielkość obiektów widzianych w celowniku aparatu. Gdy robisz zdjęcie z jednego punktu to między długością ogniskowej obiektywu a skalą odwzorowania obiektów na filmie zachodzi bezpośredni związek. Im krótsza ogniskowa, tym mniejsze będą obiekty na filmie natomiast wraz ze wzrostem ogniskowej powiększenie obiektów będzie coraz mocniejsze. Skala odwzorowania jest liniowo zależna od ogniskowej. Jeśli ogniskowa wzrośnie dwukrotnie (od 50mm do 100mm, od 100mm do 200mm, od 200mm do 400mm itd.), podwoi się również wielkość obrazu na filmie. Na przykład, gdy fotografujesz drzewo obiektywem 50mm i jego obraz na filmie ma 6mm długości to zwiększenie ogniskowej obiektywu do 100mm spowoduje, iż będzie on miał 12mm zaś obiektyw 200mm da obraz drzewa o długości 24mm.

Jasność obiektywu oznacza wielkość jego maksymalnego otworu przesłony i również jest zależny od ogniskowej. Obiektywy z dużym maksymalnym otworem przysłony zwane ją "jasnymi", ponieważ przepuszczają więcej światła niż "ciemne" obiektywy z mniejszym otworem. Obiektyw o jasności f/2 gdy jest w pełni otwarty jest "jaśniejszy" od obiektywu f/2.8 który z kolei jest jaśniejszy od obiektywu f/4. Jasność wszystkich obiektywów jest określana na tych samych zasadach, jest zawsze równa ogniskowej obiektywu podzielonej przez średnicę jego przesłony czyli otworu, przez który przechodzi światło. Przypuśćmy, że masz obiektyw 100mm a jego maksymalny otwór przesłony ma średnicę 50mm. Jasność tego obiektywu wynosi zatem 100mm/50mm czyli f/2. W przypadku innego obiektywu 100mm, jasność f/4 oznacza, że średnica otworu przesłony w tym wypadku wynosi 25mm.

Jak z tego wynika jasne obiektywy muszą być duże, szczególnie w przypadku jasnych teleobiektywów ich rozmiary muszą być ekstremalnie duże. Średnica otworu przesłony obiektywu 100mm f/4 może mieć 25mm, ale w przypadku obiektywu 600mm f/4 musi mieć już 150mm. Duży, jasny obiektyw oznacza wielkie elementy optyczne, znaczną masę, bardziej skomplikowaną konstrukcję i dużo wyższy koszt.

Należy dodać, że obiektyw jest uważany za "jasny" tylko w odniesieniu do ogniskowej. Obiektyw o danym maksymalnym otworze przesłony może być zarówno "jasny", jak i "ciemny" w zależności od długości ogniskowej. Obiektyw 50mm f/2 jest raczej przeciętny, nie bardzo jasny lecz także niezbyt ciemny. Jednak już obiektyw 100mm f/2 jest jasny, 200mm f/2 jest wyjątkowo jasny, natomiast 400mm f/2 byłby uważany za ekstremalny gdyby ktoś potrafił taki skonstruować. Miałby on zapewne rozmiary sporego samochodu.

Niezależnie od ogniskowej, dana przesłona przepuszcza zawsze tą samą ilość światła. Przez obiektyw 50mm z przesłoną ustawioną na f/4 oraz obiektyw 500mm z f/4 pada na film dokładnie tyle samo światła. Ta zasada umożliwia nam stosowanie zewnętrznych światłomierzy a także ogólnych zasad takich jak "słoneczna szesnastka".

Obiektywy zoom charakteryzują się tym iż w jednym obiektywie zawartych jest wiele ogniskowych. Między zdjęciem zrobionym obiektywem stałoogniskowym 200mm a zmiennoogniskowym nastawionym na 200mm nie ma zasadniczej różnicy, obiektyw zmiennoogniskowy umożliwia po prostu noszenie wielu ogniskowych w jednym opakowaniu. Ceną za taką wygodę jest to, iż obiektywy zoom są najczęściej znacznie większe i cięższe w porównaniu do stałoogniskowych i na ogół dość ciemne, choć oczywiście dostępne są także jasne i drogie obiektywy zmiennoogniskowe. Większość zoomów nie jest optycznie tak dobra jak obiektywy o stałej ogniskowej, lecz dają możliwość użycia długości ogniskowych nie występujących wśród obiektywów stałoogniskowych. Jeśli potrzebowałbyś obiektywu 127mm czy 93mm, zoom jest jedynym wyjściem. Nie zrozum mnie źle - nie twierdzę, że obiektywy zmiennoogniskowe są gorsze. Chcę tylko zaznzczyć, że jeśli porównasz obiektyw zoom 28-80mm do stałych obiektywów 28mm, 35mm, 50mm i 80mm może się okazać, że zoom nie będzie równie dobry pod względem optycznym jak stałoogniskowe. Jednak żeby korzystać z tego zakresu ogniskowych musiałbyś nosić ze sobą wszystkie te obiektywy zamiast jednego a i tak brakowałoby ci długości pośrednich dostępnych w zoomie. Nowe, projektowane komputerowo obiektywy zmiennoogniskowe , szczególnie te wytwarzane przez markowych producentów z pewnością mogą konkurować ze stałoogniskowymi. Chciałbym jeszcze raz powtórzyć, że wysokimi umiejętnościami fotograficznymi z pewnością można nadrobić niedoskonałości sprzętu. Średniej jakości sprzęt w rękach dobrego fotografa da wspaniałe efekty tak jak wysokiej klasy sprzęt wykorzystywany bez dbałości o technikę produkuje jedynie odpady. Używam zarówno zoomów jak i obiektywów stałoogniskowych ale zawsze zamontowanych na solidnym statywie.

Obiektywy makro dają możliwość nastawienia ostrości na bardzo małą odległość, bez żadnych dodatkowych akcesoriów. Słyszałem opinie, że obiektywy te nie nadają się do fotografii pejzażu. Nic bardziej mylnego. W rzeczywistości obiektywy makro często są jednymi z najlepiej skorygowanych pod względem optycznym z dostępnych obiektywów. Większość producentów oferuje obiektywy makro o ogniskowej około 50mm lub 100mm.

Perspektywa określa wzajemne proporcje i kształt obiektów widzianych z danego punktu. Każdy obiektyw da taką samą perspektywę jeśli zostanie użyty w jednym i tym samym miejscu. Wzajemne proporcje obiektów w kadrze - na przykład znajdujących się w pobliżu drzew i oddalonych wzgórz - będą takie same na każdej fotografii zrobionej z danego punktu. Gdy zastosujesz inny obiektyw bez zmiany położenia aparatu, zmieni się tylko kadrowanie obrazu, czyli umiejscowienie krawędzi zdjęcia. W ten sposób możesz zdecydować, jak duży fragment krajobrazu umieścić na zdjęciu. Założenie innego obiektywu stałoogniskowego i zmiana ogniskowej zooma oznacza to samo. Długi obiektyw daje możliwość ciaśniejszego wykadrowania elementów pejzażu, podczas gdy krótki obiektyw poszerza kadr, jednak w rzeczywistości oba obiektywy, tak jak każdy inny użyte w tym samym miejscu oddadzą perspektywę tak samo.

Zmiana miejsca z którego fotografujesz wpłynie nie tylko na perspektywę, zmieni się także sposób rozmieszczenia elementów widocznych na zdjęciu. Odległość między dwoma obiektami wydaje się być znacznie większa gdy jesteś blisko nich niż gdy są bardziej odległe. Dla przykładu: spójrz na rząd słupów telefonicznych: odstępy pomiędzy tymi położonymi bliżej wydają się całkiem spore lecz te położone coraz dalej wydają się być coraz bliżej siebie. Zjawisko to jest często nazywane "efektem ścieśniającym teleobiektywu", lecz nie ma nic wspólnego z teleobiektywami. Jest to tylko odzwierciedlenie zasady, że w miarę oddalania odległości między obiektami wydają się być coraz mniejsze. Podobnie obiekty znajdujące się blisko aparatu wydają się być proporcjonalnie znacznie większe, niż te bardziej oddalone. Słupy telefoniczne w pobliżu są wysokie, podczas gdy w oddali są wyraźnie niższe. Zarówno wybór perspektywy jak i ogniskowej obiektywu dają ci możliwość wpływania na sposób w jaki obraz będzie odebrany przez oglądającego. Miejsce z którego fotografujesz określa perspektywę. Jeśli teraz użyjesz długiego obiektywu aby wyodrębnić odległy fragment pejzażu możesz ścieśnić bliższe i dalsze plany w ten sposób zagęszczając obraz. Możesz też użyć szerszego obiektywu aby uzyskać odwrotny efekt, zwiększyć relatywne odległości bliższym planem a tłem jednocześnie obejmując większą część pola widzenia. Nie istnieje jedyny właściwy obiektyw przeznaczony do fotografii krajobrazu, wszystko zależy od twojego wyboru.

Powrót do listy książek